In een wereld waar digitale gegevens de ruggengraat vormen van onze economie en sociale interacties, is de waarachtigheid van die data cruciaal. Het opzettelijk manipuleren van digitale informatie kan dan ook ernstige, verstrekkende gevolgen hebben. Dit is precies waar valsheid in informatica, strafbaar gesteld in artikel 210bis van het Strafwetboek, op van toepassing is. Dit misdrijf bestraft het vervalsen van juridisch relevante gegevens in een informaticasysteem met de bedoeling om te misleiden of schade te berokkenen.
De Belgische wetgever heeft dit specifieke misdrijf in het leven geroepen omdat de traditionele wetgeving rond valsheid in geschriften, die dateert uit een analoog tijdperk, niet altijd toereikend was voor de digitale realiteit. De vraag of elektronische data als een “geschrift” kon worden beschouwd, leidde tot juridische onzekerheid en uiteenlopende interpretaties in de rechtspraak. Artikel 210bis Strafwetboek biedt hier een duidelijk en modern antwoord op. Het zorgt ervoor dat de bescherming van de openbare trouw wordt uitgebreid naar de digitale wereld en dat wie de waarheid in data verdraait, niet ongestraft blijft.
De kern van de zaak: de bouwstenen van het misdrijf
Om van valsheid in informatica te kunnen spreken, moeten drie constitutieve elementen cumulatief bewezen worden. Het is de combinatie van deze elementen die een handeling strafbaar maakt en onderscheidt van een loutere technische fout of onzorgvuldigheid.
1. Manipulatie van juridisch relevante gegevens
Niet zomaar alle data valt onder de bescherming van dit wetsartikel. Het moet gaan om juridisch relevante gegevens: informatie die een juridische draagwijdte heeft en zich opdringt aan het openbaar vertrouwen. Dit betekent dat de overheid of particulieren die er kennis van nemen, overtuigd kunnen worden van het vastgelegde juridische feit of er rechtmatig geloof aan kunnen hechten. De beoordeling hiervan is een feitenkwestie die de rechter ten gronde zal moeten nagaan.
Denk bijvoorbeeld aan:
- De data op de magnetische strip of chip van een kredietkaart.
- De inhoud van een digitaal ondertekend contract of een elektronische bestelbon.
- Gegevens in een elektronisch patiëntendossier die medische behandelingen of voorschriften staven.
- De kilometerstand van een wagen die digitaal wordt opgeslagen.
De materiële vorm waarin deze data is opgeslagen—of het nu elektromagnetisch, optisch of anderszins is—speelt geen enkele rol.
2. Een vervalsing van de waarheid via datamanipulatie
De kern van het misdrijf is de actieve vervalsing van de waarheid. De wet omschrijft precies op welke wijze deze vervalsing moet plaatsvinden, namelijk via datamanipulatie. Dit omvat vier specifieke handelingen:
- Invoeren van valse gegevens in een informaticasysteem.
- Wijzigen van bestaande, correcte gegevens.
- Wissen van gegevens, waardoor de overblijvende informatie een onjuist beeld geeft.
- De mogelijke aanwending van gegevens veranderen met een ander technologisch middel.
Het misdrijf is pas voltooid op het moment dat door een van deze handelingen de juridische draagwijdte van de gegevens daadwerkelijk verandert. Een interessant vraagstuk is of het misdrijf ook door een weglating (omissie) kan worden gepleegd. Sommige juristen menen van wel, op voorwaarde dat het opzettelijk weglaten van cruciale informatie een actieve handeling begeleidt en beïnvloedt.
3. Een bijzonder opzet: bedrog of de wil om te schaden
Een loutere fout of onoplettendheid is niet voldoende. De dader moet handelen met een bijzonder opzet. De wet specificeert twee mogelijke intenties:
- Bedrieglijk opzet: De dader handelt met de bedoeling om voor zichzelf of voor een ander een onrechtmatig voordeel te behalen dat hij niet zou krijgen als de waarheid gerespecteerd was. Dit voordeel hoeft niet noodzakelijk financieel te zijn.
- Het oogmerk om te schaden: De dader handelt met de bewuste wil om een derde nadeel te berokkenen, of dit nu materieel, financieel of moreel is.
Het is niet noodzakelijk dat een werkelijk nadeel wordt geleden. Een mogelijk nadeel
volstaat.
Valsheid in informatica vs. klassieke valsheid in geschriften
Hoewel het digitale misdrijf is ontworpen om de gaten in de klassieke wetgeving te dichten, zijn er enkele belangrijke verschillen met de traditionele valsheid in geschriften (art. 194-197 Sw.).
- Kwalificatie: Valsheid in geschriften is een misdaad, terwijl valsheid in informatica een wanbedrijf is. Dit heeft gevolgen voor onder meer de verjaringstermijnen.
- Geldboetes: Opvallend is dat de maximumgeldboetes voor valsheid in informatica aanzienlijk hoger liggen dan bij de klassieke variant. De wetgever erkent hiermee dat de potentiële vermogensvoordelen bij digitale fraude veel groter kunnen zijn.
- Eenvoudigere structuur: De wet maakt geen onderscheid meer naar de aard van het vervalste document (bv. publiek vs. privaat) of de hoedanigheid van de dader (ambtenaar vs. particulier). Deze complexiteit uit de oude wetgeving werd bewust achterwege gelaten om een meer gestroomlijnde en technologieneutrale bepaling te creëren.
Valsheid in informatica in de praktijk: concrete voorbeelden
De rechtspraak heeft de contouren van artikel 210bis Sw. verder ingekleurd. Enkele duidelijke voorbeelden illustreren de brede toepassing:
- Het aanmaken van een vals profiel: Het creëren van een Facebook- of e-mailaccount op naam van een bestaand persoon met de bedoeling om die persoon te schaden of anderen te misleiden, wordt beschouwd als valsheid in informatica. Het hof van beroep te Gent oordeelde in een arrest van 15 september 2017 dat er sprake is van valsheid wanneer met die naam de indruk wordt gewekt dat het om een bestaande persoon gaat. Zelfs als er nog geen berichten mee zijn verspreid, kan het aanmaken van een vals profiel op een erotische website met de gegevens en foto’s van een slachtoffer al strafbaar zijn.
- Gebruik voor “grooming”: Het Hof van Cassatie bevestigde in een arrest van 12 februari 2013 dat een vals profiel aanmaken om in contact te komen met minderjarigen voor seksuele doeleinden, eveneens bestraft wordt als valsheid in informatica. De dader beoogt immers een onrechtmatig voordeel te verschaffen aan zichzelf.
- Valse e-mailaccounts: Het aanmaken van een e-mailaccount op naam van iemand anders en van daaruit berichten sturen, wordt eveneens gezien als een manipulatie van juridisch relevante gegevens.
Toch is niet elke onwaarheid op het internet strafbaar. Een eenzijdige, anonieme en subjectieve review op een website valt hier bijvoorbeeld niet onder. Het hof van beroep te Gent oordeelde in een arrest van 19 mei 2015 dat zo’n commentaar, die per definitie moeilijk te controleren is, niet de juridische draagwijdte heeft om de gemiddelde bezoeker te overtuigen van de waarachtigheid ervan.
Welke straffen riskeert men voor valsheid in informatica?
De straffen voor valsheid in informatica zijn aanzienlijk en variëren naargelang de specifieke handeling. Het is cruciaal om te weten dat niet alleen de dader van de vervalsing, maar ook gebruikers van de valse data en zelfs degenen die een poging wagen, worden bestraft.
- Het basismisdrijf (de vervalsing zelf): Hij die de valsheid in informatica pleegt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en een geldboete van zesentwintig euro tot honderdduizend euro, of met een van die straffen alleen.
- Gebruik van valse gegevens: Wie bewust gebruikmaakt van gegevens waarvan hij weet dat ze vals zijn, wordt exact even zwaar gestraft als de dader zelf. De straf is dus eveneens een gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en een geldboete tot 100.000 euro.
- Strafbare poging: Ook de poging om het misdrijf te plegen is strafbaar. Dit wordt bestraft met een gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar en een geldboete van zesentwintig euro tot vijftigduizend euro, of met een van die straffen alleen.
- Herhaling (recidive): De wet is extra streng voor recidivisten. De hierboven vermelde straffen worden verdubbeld als het misdrijf wordt begaan binnen vijf jaar na een eerdere veroordeling voor (i) valsheid in informatica, (ii) schending van het geheim van privécommunicatie of privégegevens van een informaticasysteem, (iii) informaticabedrog, (iv) hacking of (vi) informaticasabotage.
Dutch 
English