De opkomst van cryptovaluta heeft een revolutie teweeggebracht in financiële transacties, maar heeft ook nieuwe uitdagingen gecreëerd voor justitie en rechtshandhaving. Als advocatenkantoor gespecialiseerd in ondernemingsrecht en strafrecht willen wij u informeren over hoe strafrechtelijke onderzoeken in België worden gevoerd wanneer er misdrijven met cryptovaluta zijn gepleegd.
Wat zijn cryptovaluta?
Volgens de juridische definitie zijn “virtuele valuta” digitale representaties van waarde die niet worden uitgegeven of gegarandeerd door een centrale bank of overheid. Ze zijn niet noodzakelijk gekoppeld aan een wettelijk vastgestelde valuta en hebben geen wettelijke status als munt of geld. Desondanks worden ze door natuurlijke of rechtspersonen als ruilmiddel aanvaard en kunnen ze elektronisch worden overgedragen, opgeslagen en verhandeld.
Wanneer we over blockchain spreken – het gedeelde digitale grootboek waarin transacties worden geregistreerd – hebben we het vaak over cryptovaluta, met bitcoin als bekendste voorbeeld. Volgens een rapport van Chainalysis uit 2023 houden slechts 0,34% van alle cryptotransacties verband met illegale doeleinden (24,2 miljard dollar van de 7,6 biljoen dollar totaal in 2023). Het overgrote merendeel van de transacties vindt plaats in een legale context.
De paradox van anonimiteit in cryptovaluta
Een interessant gegeven is de tegenstelling tussen de perceptie en de realiteit van anonimiteit bij cryptovaluta. Hoewel bitcoin en andere cryptovaluta vaak worden geassocieerd met anonimiteit, is dit in werkelijkheid een misvatting. De meeste blockchains zijn openbaar, waarbij transacties niet versleuteld zijn maar juist volledig transparant.
Ironisch genoeg kan het soms eenvoudiger zijn om een adres of transactie op de blockchain te volgen dan via traditionele kanalen zoals banken. Wanneer een cybercrimineel zijn tokens omzet naar traditionele valuta, kunnen het bijbehorende account, adres en/of bank worden opgespoord, wat tot zijn identiteit kan leiden.
Eigenlijk kan men zelfs stellen dat traditionele valuta beter geschikt zijn voor criminele activiteiten dan cryptovaluta. Een uitwisseling van bankbiljetten laat immers geen spoor na, in tegenstelling tot een waarde-uitwisseling op de blockchain die een onuitwisbare spoor achterlaat.
Er bestaan echter wel blockchains die specifiek voor anonimiteit zijn ontworpen, zoals Monero. Deze worden echter niet door alle criminelen gebruikt, die nog steeds vaak de voorkeur geven aan de gebruiksvriendelijkheid en populariteit van bitcoin, ethereum of stablecoins zoals USDT.
Waarom worden cryptovaluta gebruikt voor criminele activiteiten?
Ondanks dat het merendeel van de cryptovaluta-transacties legitiem is, kunnen criminelen om verschillende redenen aangetrokken worden tot het gebruik ervan:
Verhoogde anonimiteit
Cryptovaluta bieden een zekere mate van pseudonimiteit; transacties worden wel geregistreerd maar de link naar echte identiteiten is niet direct zichtbaar.
Decentralisatie
Cryptovaluta functioneren op gedecentraliseerde netwerken, waardoor geen centrale autoriteit zoals een bank of overheid vereist is. Hierdoor kunnen criminelen traditionele controlemechanismen omzeilen.
Complexiteit van traceerbaarheid
Het volgen van cryptotransacties kan complex worden gemaakt door technieken zoals “mixing” en het gebruik van specifieke technologieën. Een “mixer” (of tumbler) verzamelt meerdere transacties en verdeelt deze in kleinere transacties naar verschillende wallets, waardoor het lineaire aspect van transacties wordt doorbroken en het voor autoriteiten moeilijker wordt om de oorsprong en bestemming van fondsen te achterhalen.
Snelheid van transacties
Op de blockchain worden gelduitwisselingen snel afgehandeld, meestal binnen enkele tientallen minuten. Bij een bank kan de validatietijd aanzienlijk langer zijn, aangezien deze akkoord moet geven en mogelijk aanvullende verificaties moet uitvoeren. Bovendien kunnen cryptotransacties 24/7 plaatsvinden.
Grensoverschrijdende transacties
Cryptovaluta maken snelle en relatief goedkope grensoverschrijdende transacties mogelijk, wat aantrekkelijk kan zijn voor criminelen die betrokken zijn bij internationale illegale activiteiten.
Europese wetgeving
MiCA-verordening (Markets in Crypto-Assets)
De Europese Unie heeft de MiCA-verordening ingevoerd om de cryptomarkt, die vaak wordt vergeleken met het Wilde Westen, juridisch te reguleren. Deze regelgeving omvat:
- Een juridisch kader voor cryptoactiva, emittenten en dienstverleners
- Maatregelen ter bescherming van Europese investeerders tegen fraude
- Voorkoming van misbruik voor witwassen en terrorismefinanciering
- Ondersteuning van innovatie en adoptie van nieuwe financiële technologieën
Het was noodzakelijk om regels in te voeren die Europeanen die in deze activa hebben geïnvesteerd beter beschermen en het misbruik van de cryptosector voor witwassen en terrorismefinanciering voorkomen.
De MiCA-verordening is op 30 december 2024 van toepassing geworden.
DAC8-richtlijn
Ondanks de populariteit en groei van de cryptomarkt blijft er op fiscaal gebied een zekere mate van ondoorzichtigheid bestaan. Dit, gecombineerd met de snelle en volatiele aard van transacties, maakt het voor belastingdiensten moeilijk om de belastbare inkomsten van cryptogebruikers nauwkeurig te volgen.
De DAC8-richtlijn (Directive on Administrative Cooperation) legt daarom nieuwe rapportageverplichtingen op aan aanbieders van cryptodiensten, zoals exchanges (waaronder Binance, Kraken, Bitpanda, Coinbase). Vanaf 1 januari 2026 moeten deze aanbieders gedetailleerde informatie over transacties van hun gebruikers delen met de belastingautoriteiten van EU-lidstaten, die deze informatie automatisch uitwisselen.
Meest voorkomende financiële misdrijven met cryptovaluta
Oplichting met frauduleuze handelsplatforms
Een veelvoorkomende vorm van oplichting betreft frauduleuze online handelsplatforms. Het proces verloopt meestal volgens een vast stramien:
- Slachtoffers worden aangetrokken via misleidende advertenties op sociale media, datingsites zoals Tinder, of mobiele trading-applicaties
- De platforms beloven hoge rendementen en gebruiken vaak zonder toestemming afbeeldingen van bekende persoonlijkheden
- Om vertrouwen te wekken, beweren ze gereguleerd te zijn door een (valse) financiële autoriteit
- Een “klantenservicemedewerker” neemt direct contact op om het systeem uit te leggen en overtuigt de persoon te investeren
- Het slachtoffer krijgt eerst een kleine som geld en ziet ongelooflijke rendementen op een online dashboard
- Grotere investeringen worden aangemoedigd door telefonische tussenpersonen
- De fondsen worden snel omgezet in cryptovaluta en overgemaakt naar privéwallets van de criminele organisatie
- Wanneer het slachtoffer geld wil opnemen, worden allerlei kosten in rekening gebracht (belastingen, garanties, etc.)
- Uiteindelijk is terugtrekking onmogelijk en gaat de investering verloren
Nadat het vertrouwen is geschaad, gebruiken criminelen vaak nog een extra tactiek om meer geld te verkrijgen: de “recovery room”. Ze benaderen slachtoffers als zogenaamde verzekeringsmaatschappij of exchange (zoals Binance) om hulp aan te bieden en beweren dat slechts één extra betaling nodig is om al hun fondsen vrij te geven.
Volgens de FSMA hebben slachtoffers van dergelijke frauduleuze platforms alleen al in de tweede helft van 2024 meer dan 15 miljoen euro verloren..
Ponzi-schema’s
Een klassiek voorbeeld van een Ponzi-schema met cryptovaluta is One Coin, dat in 2016 bekend werd in België door de vermeende betrokkenheid van ex-parlementslid Laurent Louis. One Coin, opgericht in 2014 door de Bulgaren Ruja en Konstantin Ignatova, werd snel populair door aantrekkelijke beloften van aanzienlijke financiële opbrengsten binnen enkele maanden voor een minimale investering. In een video legde Laurent Louis uit dat het “vooral een veilige en volledig gegarandeerde investering” was. Twee maanden na het promoten van de cryptomunt telde zijn persoonlijke netwerk bijna 600 leden. Wereldwijd lieten ongeveer drie miljoen mensen zich meeslepen in het One Coin-avontuur.
Een ander belangrijk voorbeeld is VITAE.CO, een socialmediaplatform en cryptomunt die door ongeveer 223.000 mensen wereldwijd werden gebruikt. Dit in Zwitserland gevestigde bedrijf, waarvan enkele uitvoerende functionarissen in de regio Antwerpen woonden, bood gebruikers de mogelijkheid om via een sociaal netwerk berichten te publiceren waarvan de prijs werd gedeeld tussen de maker en vier andere personen in het netwerk. In juni 2021 ontmantelde het Belgische federale parket dit netwerk door op zeventien verschillende locaties in België en Zwitserland huiszoekingen uit te voeren. Vijf Belgen werden gearresteerd en er werden bezittingen ter waarde van meer dan 2,6 miljoen euro in beslag genomen (contant geld, crypto’s en luxevoertuigen). De aanklachten waren deelname aan een criminele organisatie, oplichting en witwassen.
Witwassen van geld
Cybercriminelen worden steeds creatiever in hun witwasprocessen om tracering van gebruikte fondsen te voorkomen. Een veelgebruikte methode is de “Money Mule”, waarbij via sociale media of schijnbaar echte vacatures mensen worden gerekruteerd die tegen vergoeding geld via hun bankrekening laten stromen.
Criminele organisaties zoeken bewust naar een specifiek profiel: jongeren met geldgebrek, studenten en scholieren die zich niet bewust zijn van de criminele aard (witwassen) van wat ze doen door hun rekening of bankpas beschikbaar te stellen.
De financiële ‘mules’ worden vervolgens via een app zoals Telegram benaderd om een aankoop in cryptovaluta te doen. De opdrachtgever stuurt fondsen naar de bankrekening van de mule, die op eigen naam crypto’s koopt en deze vervolgens overmaakt naar een wallet van een andere financiële mule, die ze weer verkoopt voor traditioneel geld. Zodra het geld is opgenomen, moeten de mules het naar het buitenland sturen via overschrijvingen of via een geldtransferdienst zoals Western Union.
Het darkweb en Silk Road
Het darkweb verwijst naar een deel van het internet dat opzettelijk verborgen is en niet toegankelijk is via conventionele zoekmachines. Om toegang te krijgen is een speciale TOR-webbrowser nodig die anonimiteit en vertrouwelijkheid van de gebruiker online garandeert.
Het bekendste voorbeeld van cryptogebruik op het darkweb is Silk Road, een van de eerste grote online markten voor illegale handel. Ross Ulbricht richtte deze site in 2010 op nadat hij bitcoin ontdekte als oplossing voor het betalingsprobleem bij anonieme transacties. De site groeide snel tot meer dan 100.000 klanten en werd berucht als marktplaats voor drugs, wapens en andere illegale diensten. Ulbricht verdiende geld door 7% commissie te nemen op alle transacties. Ondanks zijn poging tot anonimiteit werd hij in oktober 2013 gearresteerd en in 2015 veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf door de Amerikaanse autoriteiten.
Gerechtelijke onderzoeken naar cryptovaluta
Blockchain explorers: Een praktische toepassing
Om beter te begrijpen hoe onderzoeken in de praktijk verlopen, kunnen we een concreet voorbeeld bekijken:
“Op verzoek van een oplichter maakt een slachtoffer het equivalent van 10.000 euro over, overgemaakt naar een bitcoin-wallet gehost bij BINANCE. De dader vraagt vervolgens deze bitcoins (10.000 euro = 0,13 BTC) over te maken naar het adres: bc1q7cyrfmck2ffu2ud3rn5l5a8yv6f0chkp0zpemf.”
De eerste stap in het onderzoek is het kopiëren van het publieke adres van de ontvanger in een blockchain explorer zoals “blockchain.com/explorer”. Zodra dit adres is ingevoerd, kunnen onderzoekers onmiddellijk het saldo van de wallet zien, een samenvatting van alle transacties (totaal ontvangen en verzonden bitcoins, aantal transacties en totaal financieel volume), en de volledige geschiedenis van de wallet (inkomende en uitgaande transacties).
Dit bevestigt het bestaan van de transactie, de datum en tijd ervan, en maakt het mogelijk om te zien of het geld op de wallet blijft of waar het naartoe gaat. Onderzoekers kunnen ook de herkomst van de fondsen die de wallet van de verdachte hebben gevoed, traceren.
In een ander voorbeeld van witwassen, waar een financiële tussenpersoon zijn Ethereum-wallet bij Coinbase gebruikt om geld over te maken naar een criminele organisatie, zou het onderzoek beginnen met een gerechtelijk verzoek aan Coinbase. De exchange bevestigt dat de tussenpersoon twee wallets heeft (één in USDT en één in ETH) en verstrekt de publieke adressen die door de wallet van de tussenpersoon worden gehost.
Met deze informatie kunnen onderzoekers de transacties volgen via een explorer zoals Etherscan.io, waarbij ze verdachte transacties kunnen lokaliseren, de geldstroom kunnen volgen en de publieke sleutels van de ontvangende wallets kunnen identificeren voor verder onderzoek.
Gespecialiseerde software en identificatie
Hoewel blockchain explorers waardevolle inzichten bieden, hebben ze beperkingen: ze onthullen niet de identiteit van de persoon die eigenaar is van de wallet (pseudonimiteit) en geven meestal niet aan of er een exchange is gebruikt bij de transacties.
Daarom worden bij onderzoeken gespecialiseerde software zoals TRM, Chainalysis en CAIN ingezet. Deze tools maken niet alleen een effectievere visualisatie van transacties mogelijk, maar kunnen door “clustering”-technieken ook groepen adressen identificeren die waarschijnlijk door dezelfde entiteit worden gebruikt.
De identiteit van de wallethouder kan vervolgens worden achterhaald met medewerking van de exchange. Door KYC-regels (Ken Uw Klant) zijn exchanges verplicht om de volledige identiteit van een rekeninghouder te verzamelen. Wanneer een exchange in een transactie wordt geïdentificeerd, kan de rechterlijke macht deze informatie opvragen.
In beslag nemen van cryptovaluta
Het in beslag nemen van cryptovaluta is een belangrijk aspect van strafrechtelijke onderzoeken. Als tijdens een onderzoek de “seed phrase” (herstelzin) wordt ontdekt, kunnen autoriteiten onmiddellijk controle krijgen over de crypto’s op een wallet en deze overmaken.
Een “seed phrase” is een herstelfrase, meestal bestaande uit 12 tot 24 Engelse woorden, waarmee de privé- en publieke sleutel van een digitale wallet kan worden gereconstrueerd.
De inbeslagname van cryptovaluta kan plaatsvinden onder leiding van de onderzoeksrechter, op dezelfde manier als elke andere inbeslagname. Dit gebeurt met behulp van een vordering gericht aan de gebruikte exchange of, met wat geluk, direct bij het ontdekken van de “seed phrase”. Het is het Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en Verbeurdverklaring (COIV/OCSC) dat vervolgens de inbeslagname van de crypto-activa beheert.
Conclusie
Cryptovaluta kunnen unieke uitdagingen vormen voor gerechtelijke onderzoeken vanwege hun gedecentraliseerde aard en potentieel voor pseudonimiteit. Met de juiste samenwerkingsverbanden, technische expertise en een grondig begrip van blockchain-technologie kunnen rechtshandhavers echter succesvol onderzoek doen naar zaken met cryptovaluta.
De cryptomarkt evolueert voortdurend, met nieuwe cryptovaluta die blijven opkomen met specifieke functies en gebruikssituaties. De blockchain-technologie blijft zich ontwikkelen en vindt toepassingen buiten digitale valuta, zoals in vastgoed, logistiek, merkbescherming, gedecentraliseerde financiën (DeFi) en andere sectoren.
De uitdaging voor alle juridische professionals is om geïnformeerd te blijven en voorzichtigheid te betrachten in een steeds veranderende omgeving, zodat ze niet achterblijven bij criminelen die alle beschikbare financiële producten gebruiken om geld wit te wassen en nieuwe vormen van fraude te plegen.
Hoe ons advocatenkantoor u kan helpen
Als gespecialiseerd advocatenkantoor kunnen wij u bijstaan in alle juridische aspecten gerelateerd aan cryptovaluta:
- Juridisch advies over compliance met nieuwe regelgeving (MiCA, DAC8)
- Verdediging bij beschuldigingen van cryptogerelateerde misdrijven
- Bijstand aan slachtoffers van cryptofraude
- Advies over fiscale implicaties van cryptotransacties
- Preventieve maatregelen om u te beschermen tegen cryptofraude
- Begeleiding bij onderzoeken waarbij cryptovaluta centraal staan
