De uiterlijke vormgeving van een product is vaak bepalend voor het commerciële succes ervan. Denk aan de karakteristieke lijnen van een designstoel, de esthetiek van een verpakking, of de vormgeving van een gebruiksvoorwerp. Deze visuele elementen zijn niet louter decoratief, maar vormen een essentieel onderdeel van de merkidentiteit en de positionering van het product op de markt.
Zodra een ontwerp op de markt komt, loopt het risico op imitatie of namaak. Om dergelijke ontwerpen juridisch te beschermen, bestaat het modelrecht. Het modelrecht (ook tekeningen- en modellenrecht genoemd) beschermt de visuele kenmerken van producten tegen ongeoorloofd kopiëren en namaken. Het is een krachtig instrument binnen het domein van de intellectuele eigendom, dat vaak complementair wordt ingezet naast bijvoorbeeld het auteursrecht of het merkenrecht.
Wat is de betekenis van een model?
Een model is de uiterlijke verschijningsvorm van een voortbrengsel of een deel ervan. Die verschijningsvorm kan onder meer worden bepaald door de lijnen, de contouren, de kleuren, de vorm, de textuur en/of de materialen van het voortbrengsel zelf en/of de versiering ervan.
Het gaat dus niet om technische of functionele aspecten, maar uitsluitend om wat zichtbaar is voor de gebruiker. Dit onderscheidt het modelrecht van het octrooirecht, dat technische innovaties beschermt.
Voorwaarden voor bescherming
Om in aanmerking te komen voor modelbescherming moet een ontwerp voldoen aan twee cumulatieve voorwaarden:
- Nieuwheid: het model mag nog niet eerder openbaar zijn gemaakt, nergens ter wereld. Elke eerdere openbaarmaking kan de geldigheid in gevaar brengen, tenzij gebruik wordt gemaakt van een zogenaamde respijttermijn (bijvoorbeeld binnen 12 maanden na eerste openbaarmaking).
- Eigen karakter: het model moet voldoende verschillen van bestaande ontwerpen. De globale indruk die het model wekt bij een geïnformeerde gebruiker moet verschillen van die van oudere modellen.
Wat is het modelrecht?
Met een geldig modelrecht beschikt u over het exclusieve recht om:
- het model te gebruiken (commercieel of niet-commercieel);
- het model toe te passen in productie of distributie;
- derden te verbieden om zonder toestemming een identiek of gelijkend model te gebruiken, te vervaardigen, te verkopen, in te voeren of aan te bieden.
Bij inbreuk kan u optreden via een ingebrekestelling, onderhandelingen of gerechtelijke stappen, zoals het vorderen van een stakingsbevel of schadevergoeding.
Wettelijk kader
Het modelrecht wordt geregeld op Benelux-, Europees en internationaal niveau.
1. Beneluxmodel
De bescherming van modellen binnen België, Nederland en Luxemburg is geregeld via het Benelux-Verdrag inzake de intellectuele eigendom (BVIE). Dit verdrag creëerde een eenvormig systeem voor de drie landen dat beheerd wordt door het BOIP (Benelux bureau voor de Intellectuele Eigendom). Belangrijk is dat de bescherming automatisch geldt in de gehele Benelux: een registratie beperkt tot België is niet mogelijk.
Binnen de Europese Unie is het nationale modelrecht (voor België: het Beneluxmodelrecht) geharmoniseerd door Richtlijn 98/71/EG. Hierdoor lijken de nationale modelrechten binnen de EU heel goed op elkaar.
Meer weten? 👉 Lees verder over het Beneluxmodel
2. Uniemodel (gemeenschapsmodel)
Verordening (EG) nr. 6/2002 introduceerde een Uniemodel (voorheen gemeenschapsmodel genoemd) dat bescherming biedt voor het hele grondgebied van de EU. Zo kan een model automatisch (beperkt) beschermd worden als niet-ingeschreven Uniemodel (voor drie jaar) of kan bescherming worden aangevraagd bij het EUIPO (European Union Intellectual Property Office) als ingeschreven Uniemodel .
Meer weten over het Europees modelrecht? 👉 Lees verder over het Uniemodel
3. Internationale bescherming
Internationaal kan bescherming worden verkregen via het Haagse Systeem (laatst aangepast door de Akte van Genève van 2 juli 1999), beheerd door de WIPO. Dankzij dit systeem kan men via één enkele aanvraag bescherming verkrijgen in meerdere landen. België en de EU zijn beide partij bij dit systeem.
Daarnaast spelen ook andere verdragen een rol, zoals:
- de Overeenkomst van Parijs (recht van voorrang)
- het TRIPS-akkoord (art. 25-26)
- de Conventie van Bern (art. 2(7))
- de Overeenkomst van Locarno (classificatie van modellen)
4. Handhaving en aanvullende wetgeving
De handhaving van het modelrecht in België gebeurd via:
- Boek XI en Boek XVII van het Wetboek van economisch recht (WER)
- Gerechtelijk Wetboek, o.a. voor bevoegdheidsregels en beslag inzake namaak
- Verordening (EU) nr. 608/2013 inzake douanehandhaving van IE-rechten
Onze dienstverlening
Ons advocatenkantoor begeleidt ontwerpers, ondernemers en bedrijven bij elke stap in de bescherming van hun modellen:
- Juridisch advies over de beschermingsmogelijkheden
- Analyse van de nieuwheid en het eigen karakter
- Keuze tussen Benelux- of Uniemodel
- Opmaak en indiening van de aanvraag tot registreren van een model
- Strategie voor niet-geregistreerde modellen
- Handhaving (of verweer) bij inbreuken op modelrechten.
Wij combineren juridische precisie met een pragmatische aanpak, afgestemd op uw sector en uw commerciële doelstellingen.
Neem contact op
Een sterk ontwerp verdient sterke juridische bescherming. Wenst u uw model te registreren of twijfelt u of uw ontwerp in aanmerking komt voor bescherming? Wil u optreden tegen inbreuken of verweer voeren tegen een claim? Neem gerust contact met onze advocaten op voor een eerste verkennend gesprek.
Of bekijk onze gespecialiseerde pagina’s:
