Wordt u als auteur onzichtbaar door AI?

Artificiële intelligentie (AI) zoals ChatGPT wordt getraind met uw creaties, maar respecteert het ook uw fundamentele rechten als auteur? Het conflict tussen AI en auteursrecht draait niet altijd om geld, maar vaak ook om uw morele rechten: het onvervreemdbare recht op erkenning voor uw werk en de bescherming van de integriteit ervan. Hieronder leggen we uit hoe deze morele rechten onder druk staan en hoe u ze zou kunnen verdedigen.

De dubbele realiteit van generatieve AI

Enerzijds biedt generatieve AI ongekende mogelijkheden, zeker in de wereld van onderzoek en onderwijs. Denk aan AI-systemen die taalbarrières wegnemen door academische papers onmiddellijk te vertalen, of die studenten met een visuele of auditieve beperking helpen door tekst om te zetten in gesproken woord of andersom. AI kan ook gepersonaliseerde leerervaringen creëren die de motivatie verhogen en helpen om de leerachterstand te verkleinen. Deze technologie heeft het potentieel om kennis te democratiseren en innovatie te versnellen, wat perfect aansluit bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties, zoals kwaliteitsonderwijs voor iedereen (SDG4).

Anderzijds schuilt er een aanzienlijk risico. De output van AI-modellen vormt een significant risico voor de integriteit van auteurs en de wetenschap in het algemeen. Omdat AI-systemen vaak geen bronnen vermelden, wordt het onmogelijk om te verifiëren of de informatie betrouwbaar is. Dit leidt tot een direct verlies van controle en erkenning voor de oorspronkelijke auteurs. De gevolgen kunnen verwoestend zijn. In een recent en spraakmakend voorbeeld ontdekte een professor dat een volledig AI-gegenereerd wetenschappelijk artikel onder zijn naam was gepubliceerd in een vaktijdschrift, zonder zijn medeweten of toestemming. Hoewel het artikel snel werd verwijderd, blijft de digitale voetafdruk bestaan, met potentiële schade aan zijn wetenschappelijke reputatie. Stel u voor dat uw levenswerk wordt gebruikt om een AI te trainen die uw ideeën decontextualiseert, uw naam niet vermeldt—wat leidt tot een daling in citaties en uw carrière schaadt—of erger nog, uw onderzoek gebruikt om content te genereren waar u nooit mee geassocieerd wilt worden, zoals discriminerende of misleidende teksten.

Wanneer technologie botst met het auteursrecht: de kern van het probleem

De discussie over AI en auteursrecht focust vaak op de economische aspecten, zoals licentievergoedingen voor het gebruik van data. Een onderzoek van Christophe Geiger en Franceca Di Lazzaro benadrukt echter dat de grootste uitdaging ligt bij de morele rechten van de auteur, die de persoonlijke en onvervreemdbare band tussen de maker en zijn werk beschermen. In België zijn deze morele rechten verankerd in artikel XI.165, §2 van het Wetboek van Economisch Recht (WER). Twee van deze rechten staan onder zware druk door AI.

Het recht op vaderschap: wie is de auteur?

Het recht op vaderschap geeft u het recht om te eisen dat uw naam bij uw werk wordt vermeld (art. XI.165, §2, vijfde lid WER). Wanneer een AI uw werk gebruikt als trainingsdata en vervolgens nieuwe content genereert zonder u te vermelden, wordt dit recht geschonden. De output van de AI lijkt dan uit het niets te komen, terwijl het in werkelijkheid is gebouwd op de schouders van talloze, onzichtbaar gemaakte makers. Dit ondermijnt niet alleen de erkenning die cruciaal is voor carrières in de academische en creatieve sector, maar maakt het voor gebruikers ook onmogelijk om de betrouwbaarheid van de bronnen te verifiëren.

Het recht op integriteit: de ziel van het werk

Misschien nog fundamenteler is het recht op integriteit (art. XI.165, §2, zesde lid WER). Dit laat u toe zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of andere wijziging die uw eer of reputatie kan schaden. Een AI kan uw onderzoek samenvatten en daarbij cruciale nuances weglaten, uw argumenten uit hun context rukken of zelfs gebruiken om content te genereren die lijnrecht tegenover uw eigen overtuigingen staat, zoals discriminerende of misleidende teksten. In zo’n geval wordt niet alleen uw werk, maar ook uw intellectuele en morele integriteit aangetast.

Duurzaamheid als leidraad voor een nieuw evenwicht

Hoe vinden we een balans tussen de voordelen van AI en de bescherming van auteurs? De onderzoekers stellen een “duurzaam auteursrecht” voor, een systeem dat technologische vooruitgang mogelijk maakt zonder de fundamentele rechten van makers op te offeren. Dit evenwicht steunt op twee pijlers.

Pijler 1: Radicale transparantie

De eerste pijler is transparantie. AI-ontwikkelaars moeten duidelijkheid verschaffen over de auteursrechtelijk beschermde werken die ze gebruiken om hun modellen te trainen. Deze transparantie is essentieel om auteurs in staat te stellen hun rechten te doen gelden en om gebruikers de mogelijkheid te geven de output kritisch te evalueren. Het is de basisvoorwaarde voor een eerlijk en controleerbaar systeem.

Pijler 2: Een mensgerichte aanpak

De tweede pijler is een “mensgerichte” benadering, waarbij de menselijke auteur centraal staat in elke regulering. Dit betekent dat technologie de mens moet dienen, en niet andersom. Een duurzaam kader moet robuuste mechanismen bevatten om de morele rechten van auteurs te beschermen wanneer hun werk wordt gebruikt om AI-output te genereren.

Naar een concrete oplossing: hoe uw rechten beschermen?

Theorie is één ding, maar hoe kunnen deze principes in de praktijk worden omgezet? De onderzoekers suggereren een proactieve aanpak waarbij een regelgevende instantie, zoals het recent opgerichte EU AI Office, een centrale rol speelt.

Auteurs die vaststellen dat hun morele rechten worden geschonden (bv. door valse attributie of decontextualisering) zouden via een eenvoudig en snel online portaal een klacht moeten kunnen indienen bij zo’n autoriteit. Deze instantie zou dan de bevoegdheid hebben om de klacht te onderzoeken en, indien gegrond, de AI-ontwikkelaar te verplichten corrigerende maatregelen te nemen. In het uiterste geval zou dit zelfs kunnen leiden tot een bevel om het werk uit de trainingsdatasets te verwijderen – een soort afgedwongen “opt-out” om de integriteit van de auteur te garanderen.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Wat is precies het verschil in het auteursrecht tussen de vermogens- en de morele rechten?
Vermogensrechten zijn de rechten die u kunt verkopen of licentiëren, zoals het recht om een werk te kopiëren, te verspreiden en te publiceren. Morele rechten zijn persoonlijk en onvervreemdbaar; ze beschermen uw band als auteur met uw werk, zoals het recht op naamsvermelding (vaderschap) en het recht om wijzigingen tegen te gaan (integriteit).

Kan ik nu al voorkomen dat AI-systemen mijn online werk gebruiken?
Dit is technisch en juridisch complex. Sommige platformen bieden tools (zoals robots.txt bestanden) om webcrawlers te blokkeren, maar de effectiviteit hiervan tegen AI-ontwikkelaars is niet gegarandeerd. De juridische strijd hierover is volop aan de gang en er is nog geen eenduidig antwoord.

Is de output die door een AI wordt gegenereerd zelf beschermd door auteursrecht?
In de meeste rechtsstelsels, waaronder het Belgische, vereist auteursrechtelijke bescherming een “originele creatie” die de “persoonlijke stempel van de auteur” draagt. Omdat een AI (voorlopig) niet als een menselijke auteur wordt beschouwd, is de louter door AI-gegenereerde output in principe niet beschermd. De discussie wordt complexer wanneer er sprake is van aanzienlijke menselijke inbreng bij het creëren van de output (meer bepaald bij het ingeven van een prompt).

Conclusie: uw rechten in een veranderende wereld

Generatieve AI is een revolutionaire technologie, maar ze opereert niet in een juridisch vacuüm. Uw morele rechten als auteur – het recht op erkenning en respect voor uw werk – blijven in België van fundamenteel belang. Terwijl de wetgevers onder druk staan om een antwoord te bieden aan deze nieuwe uitdagingen, is het aangewezen dat er een systeem komt dat transparantie garandeert en u effectieve middelen biedt om op te treden tegen misbruik. De toekomst van creativiteit en kennisdeling hangt af van een evenwicht waarbij innovatie en de fundamentele rechten van de maker hand in hand gaan.