Gebruik van foto’s en het auteursrecht

Als websitebeheerder, blogger of marketeer heeft u regelmatig beeldmateriaal nodig. Maar welke afbeeldingen mag u nu eigenlijk gebruiken zonder inbreuk te maken op het auteursrecht? Hieronder leggen we uit wanneer afbeeldingen vrij zijn van auteursrecht, waar u legaal gratis beeldmateriaal kunt vinden, en hoe u omgaat met auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen binnen de Belgische wetgeving.

1. Wanneer zijn afbeeldingen vrij van auteursrecht?

Niet alle afbeeldingen zijn beschermd door het auteursrecht. In de volgende situaties kunt u afbeeldingen vrij gebruiken:

1.1 Publiek domein

Werken vallen in het publiek domein wanneer:

  • De beschermingstermijn is verstreken (in België 70 jaar na het overlijden van de auteur)
  • De auteur expliciet afstand heeft gedaan van zijn rechten (via een CC0 licentie)

Een concreet voorbeeld: foto’s gemaakt door fotografen die vóór 1955 zijn overleden, zijn in 2025 vrij te gebruiken. Dit geldt bijvoorbeeld voor historische foto’s van Brussel door fotograaf Édouard Hannon (1853-1931).

1.2 Werken zonder origineel karakter

In België, net als in andere EU-landen, moet een werk een zekere originaliteit bezitten om beschermd te worden door het auteursrecht. Volgens het Painer arrest van het Europees Hof van Justitie van 1 december 2011 kan een foto door het auteursrecht worden beschermd wanneer het “een intellectuele schepping van de auteur is die de persoonlijkheid van deze laatste weerspiegelt en tot uiting komt door de vrije creatieve keuzen van die auteur bij de totstandkoming van die foto“. Ook het Hof van Cassatie bevestigde in een arrest van 17 maart 2014 dat foto’s kunnen beschermd worden door het auteursrecht wanneer de fotograaf zijn creatief talent bij de realisatie van de foto heeft uitgedrukt door het maken van vrije en creatieve keuzes.

Niet beschermd zijn meestal:

  • Standaard productfoto’s zonder creatieve inbreng
  • Exacte reproducties van werken in het publiek domein
  • Alledaagse foto’s
  • Selfies

Het is dus niet zo dat een foto automatisch door het auteursrecht beschermd wordt. Het is bovendien de fotograaf die moet bewijzen dat de foto beschermd is en zijn vrije en creatieve keuzes bij het maken van de foto moet aantonen.

2. Gratis bronnen voor afbeeldingen zonder auteursrecht

2.1 Stockfoto websites met rechtenvrije beelden

Er zijn verschillende betrouwbare websites waar u gratis afbeeldingen kunt vinden die u kunt gebruiken zonder auteursrechtproblemen:

  • Unsplash – Biedt hoogwaardige foto’s onder een eigen licentie die zowel commercieel als niet-commercieel gebruik toestaat zonder attributie (hoewel attributie wordt gewaardeerd)
  • Pixabay – Diverse beeldtypen onder eigen licentie, vergelijkbaar met CC0
  • Pexels – Focus op hoogwaardige fotografische beelden, eigen licentie
  • Freepik – Beelden en vectorillustraties, vereist vaak attributie
  • Rawpixel – Bevat veel publiek domein beeldmateriaal

Let op: lees altijd de specifieke licentievoorwaarden van elke website. Sommige vereisen attributie (naamsvermelding) of hebben beperkingen voor bepaalde gebruikssituaties.

2.2 Openbare beeldbanken en archieven

België heeft verschillende digitale archieven met beeldmateriaal in het publiek domein:

2.3 Zoekmachines en filters gebruiken

De meeste zoekmachines bieden tools om specifiek naar afbeeldingen te zoeken die u legaal kunt gebruiken:

Tip: zoek in het Engels voor meer resultaten (“free images”, “public domain photos” etc.).

3. Foto’s en afbeeldingen gebruiken op uw website

3.1 Correcte bronvermeldingopen

Zelfs als een afbeelding vrij te gebruiken is, vereisen bepaalde licenties dat u de bron vermeldt. Een correcte bronvermelding bevat:

  • Naam van de fotograaf/auteur
  • Titel van het werk (indien bekend)
  • Bron (website of platform)
  • Type licentie
  • Link naar de originele bron en/of licentietekst

Voorbeeld van correcte attributie:

<figure>
  <img src="pad/naar/afbeelding.jpg" alt="Beschrijving van de afbeelding">
  <figcaption>
    "Titel foto" door Naam Fotograaf, via Unsplash, 
    <a href="https://unsplash.com/licentie">Unsplash Licentie</a>
  </figcaption>
</figure>

3.2 Risico’s bij verkeerd gebruik

Het onrechtmatig gebruiken van auteursrechtelijk beschermde beelden kan in België leiden tot:

  • Aansprakelijkheid voor inbreuk op auteursrecht
  • Schadeclaims (vaak tussen €500 en €3.000 per afbeelding)
  • Een stakingsbevel onder verbeurte van dwangsommen
  • Reputatieschade

In de praktijk zien we steeds vaker geautomatiseerde systemen die het internet doorzoeken naar ongeautoriseerd gebruik van afbeeldingen. Bureaus zoals Visual Rights Group of PicRights werken namens fotografen en stockfotobedrijven om inbreuken op te sporen.

3.3 Praktische implementatie

Bij het implementeren van afbeeldingen op uw website, houd rekening met:

  • Metadata behouden: Verwijder niet de ingebedde EXIF- of XMP-data, deze kan auteursrechtinformatie bevatten
  • Alt-tekst toevoegen: Naast SEO-voordelen kan dit helpen de herkomst te documenteren
  • Attributiepagina: Overweeg een aparte pagina met bronvermeldingen voor alle gebruikte beelden
  • Bestandsnamen: Gebruik beschrijvende bestandsnamen die verwijzen naar de bron

Tools voor correcte attributie:

4. Wat te doen als u een auteursrechtelijk beschermde afbeelding wilt gebruiken

4.1 Toestemming vragen

Als u een specifieke afbeelding wilt gebruiken die auteursrechtelijk beschermd is:

  1. Identificeer de rechthebbende (fotograaf of agentschap)
  2. Stuur een duidelijk verzoek met:
    • Specifieke beschrijving van de afbeelding
    • Hoe en waar u deze wilt gebruiken
    • Hoe lang u deze wilt gebruiken
    • Of het gebruik commercieel is

Voorbeeldverzoek:

Betreft: Verzoek tot gebruik auteursrechtelijk beschermde afbeelding

Geachte heer/mevrouw [Naam],

Ik schrijf u om toestemming te vragen voor het gebruik van uw foto [titel/beschrijving] die ik aantrof op [bron].

Ik zou deze afbeelding graag willen gebruiken voor [specifiek doel] op [platform/website]. Het betreft een [commercieel/niet-commercieel] gebruik voor een periode van [tijdsduur].

Uiteraard ben ik bereid de bron correct te vermelden en/of een redelijke vergoeding te betalen.

Met vriendelijke groet,

4.2 Licenties aankopen

Voor professioneel gebruik is het vaak praktischer om licenties aan te kopen:

Licentietypen:

  • Royalty-free: Bij deze licentievorm betaalt u éénmalig een vergoeding, waarna u de afbeelding meerdere keren mag gebruiken zonder per gebruik extra te betalen.
  • Rights-managed: Hierbij wordt de prijs bepaald door specifieke gebruiksfactoren zoals oplage, formaat, plaatsing, gebruiksduur, geografisch gebied, en branche. Elk nieuw gebruik vereist een nieuwe licentie en betaling.
  • Exclusieve licenties: duurder, maar exclusief gebruik

Prijsindicatie 2025:

  • Eenvoudige royalty-free licentie: €20-€200
  • Uitgebreide commerciële licentie: €200-€1.000+
  • Exclusieve rechten: vanaf €1.000

4.3 Uitzonderingen in de Belgische wet

Het Wetboek van Economisch Recht bevat enkele uitzonderingen die gebruik zonder toestemming van de fotograaf mogelijk maken:

  • Citaatrecht (Artikel XI.189, §1 WER): U mag een afbeelding gebruiken als “citaat” mits:
    • Het dient ten behoeve van kritiek, polemiek of recensie
    • Het gebruik in overeenstemming is met eerlijke beroepsgebruiken
    • De bron en naam van de auteur worden vermeld
  • Informatief citaatrecht (art. XI.190, 1° WER): U mag een foto gebruiken met het oog op informatie in een verslag over actuele gebeurtenissen en voorzover dit uit een oogpunt van voorlichting gerechtvaardigd is.
  • Parodie-uitzondering (Artikel XI.190, 10° WER): Een karikatuur, parodie of pastiche van een foto is toegestaan.
  • Onderwijs- en onderzoeksuitzondering (Artikel XI.191/1 WER): Gebruik voor onderwijs en wetenschappelijk onderzoek is onder voorwaarden toegestaan

Uitzonderingen op het auteursrecht worden steeds restrictief geïnterpreteerd zonder dat hierdoor de nuttige werking van de uitzondering mag uitgehold worden.

Let op: Deze uitzonderingen gelden voor het auteursrecht, maar niet automatisch voor het portretrecht (recht op afbeelding). De toestemming van afgebeelde personen blijft vereist volgens artikel XI.174 WER.

5. Creative Commons licenties uitgelegd

5.1 De verschillende CC-licenties

Creative Commons biedt een reeks gestandaardiseerde licenties die auteurs kunnen gebruiken om bepaalde rechten vrij te geven:

  • CC BY (Naamsvermelding): Gebruik is toegestaan mits de maker wordt vermeld
  • CC BY-SA (Naamsvermelding-GelijkDelen): Als CC BY, maar afgeleide werken moeten dezelfde licentie gebruiken
  • CC BY-ND (Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken): Modificatie is niet toegestaan
  • CC BY-NC (Naamsvermelding-NietCommercieel): Alleen niet-commercieel gebruik toegestaan
  • CC BY-NC-SA (Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen): Combinatie van NC en SA restricties
  • CC BY-NC-ND (Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken): De meest restrictieve CC-licentie
  • CC0 (Publiek Domein): Volledig afstand van alle rechten

5.2 De juiste licentie kiezen voor gebruik

Beslisboom:

  1. Is commercieel gebruik noodzakelijk? Zo ja, vermijd NC-licenties
  2. Wilt u de afbeelding bewerken? Zo ja, vermijd ND-licenties
  3. Wilt u het resultaat onder een andere licentie uitgeven? Zo ja, vermijd SA-licenties

Veelvoorkomende misverstanden:

  • “Niet-commercieel” is niet duidelijk gedefinieerd (een blog met advertenties kan al als commercieel worden beschouwd)
  • “Naamsvermelding” vereist meer dan alleen de naam (zie sectie 3.1)
  • CC-licenties zijn onherroepelijk en permanent

5.3 Creative Commons in de Belgische context

In België worden CC-licenties erkend als rechtsgeldige contracten. Belangrijke aspecten:

  • CC-licenties zijn compatibel met het Belgisch auteursrecht (bevestigd door rechtspraak)
  • De meest recente versie (4.0) is internationaal geharmoniseerd
  • Bij geschillen is de Belgische rechtbank bevoegd als de inbreuk in België plaatsvindt

6. Auteursrecht en fotografie: rechten van fotografen

6.1 De fotograaf als auteur

In België krijgt een fotograaf automatisch auteursrecht op het moment dat de foto wordt gemaakt, zonder registratie- of depotvereisten. Voorwaarden:

  • De foto moet een “eigen intellectuele schepping” zijn
  • Er moet originaliteit aangetoond worden, zijnde de gemaakte vrije en creatieve keuzes

Bewijsvoering:

  • Metadata (EXIF-gegevens) met cameragegevens en datum
  • Originele bestanden/negatieven
  • Registratie bij beheersvennootschappen zoals SOFAM
  • Digitale watermerkering of fingerprinting

6.2 Portretrecht en privacy

Naast auteursrecht moet u bij foto’s van personen ook rekening houden met:

  • Privacy: Op basis van artikel 22 van de Grondwet en artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens kan iemand zich verzetten tegen verspreiding van zijn afbeelding als dit zijn privéleven schendt.
  • AVG/GDPR: Foto’s van identificeerbare levende personen worden beschouwd als persoonsgegevens en vallen onder de gegevensbeschermingswetgeving.
  • Portretrecht/Recht op afbeelding: Volgens artikel XI.174 WER mag niemand een portret reproduceren of publiek meedelen zonder toestemming van de geportretteerde persoon (of gedurende 20 jaar na overlijden, van diens rechtverkrijgenden). Dit geldt zelfs als de fotograaf auteursrechten op de (portret)foto heeft.

De rechtspraak erkent enkele uitzonderingen waarbij geen expliciete toestemming nodig is:

  • Bekende personen in publieke context (politici, artiesten) wanneer het informatief doel dient
  • Personen die slechts toevallig in beeld komen in een menigte
  • Opnames bij actuele nieuwsgebeurtenissen

Toestemming moet specifiek zijn voor het beoogde gebruik, duidelijk omschreven qua doel en omvang, en kan in principe worden ingetrokken.

6.3 Professioneel gebruik van fotografie

Voor professionele omgang met fotografie:

Voor fotografen:

  • Word lid van een beheersvennootschap zoals SOFAM
  • Gebruik metadata en watermerken
  • Werk met duidelijke licentie- en gebruiksovereenkomsten
  • Overweeg monitoring-diensten zoals Visual Rights Group

Voor bedrijven:

  • Documenteer alle beeldrechten zorgvuldig
  • Gebruik modelcontracten met duidelijke bepalingen
  • Houd een register bij van gebruikte afbeeldingen en hun licenties
  • Zorg voor interne richtlijnen over beeldgebruik

7. Conclusie en samenvatting

Het gebruik van afbeeldingen online brengt belangrijke auteursrechtelijke vragen met zich mee. In België is het cruciaal om zorgvuldig om te gaan met beeldmateriaal en de juiste procedures te volgen.

Door gebruik te maken van legitieme bronnen voor rechtenvrije afbeeldingen, correcte attributie toe te passen, en wanneer nodig toestemming te vragen of licenties aan te kopen, kunt u juridische problemen voorkomen.

De belangrijkste principes zijn:

  1. Gebruik bij voorkeur beelden uit betrouwbare ‘vrije’ bronnen
  2. Vermeld altijd correct de bron en auteur
  3. Vraag toestemming of koop licenties aan bij twijfel
  4. Documenteer uw beeldrechten zorgvuldig

Bij twijfel is het altijd verstandig om juridisch advies in te winnen bij een advocaat gespecialiseerd in auteursrecht.

8. Veel gestelde vragen (FAQ)

Mag ik afbeeldingen van Google gebruiken op mijn website?

Nee, niet zomaar. Google Afbeeldingen is een zoekmachine die beelden van anderen indexeert. De afbeeldingen die u in zoekresultaten vindt zijn meestal auteursrechtelijk beschermd. U kunt wel het filter “Gebruiksrechten” gebruiken om specifiek te zoeken naar afbeeldingen met bepaalde licenties, maar controleer altijd de originele bron en licentievoorwaarden voordat u een afbeelding gebruikt.

Wat zijn de gevolgen als ik onbedoeld auteursrechtelijk beschermd materiaal gebruik?

Ook bij onopzettelijk gebruik kunt u aansprakelijk worden gesteld voor auteursrechtinbreuk. Typisch verloopt dit als volgt:

  1. U ontvangt eerst een brief (ingebrekestelling) van de rechthebbende of diens vertegenwoordiger
  2. Er wordt een vergoeding gevraagd voor het gebruik (meestal €500-€3.000)
  3. Bij geen reactie kan een rechtszaak volgen

Het is aan te raden om te reageren op zo’n brief en eventueel juridisch advies bij een advocaat in te winnen.

Kan ik afbeeldingen van sociale media hergebruiken op mijn website?

In principe niet zonder toestemming. Afbeeldingen op sociale media zijn nog steeds auteursrechtelijk beschermd. Hoewel platforms als Facebook en Instagram gebruikers een licentie geven om content te delen binnen het platform, geldt dit niet voor gebruik buiten het platform. Vraag altijd toestemming aan de oorspronkelijke maker voordat u beelden van sociale media hergebruikt.

Hoe zit het met afbeeldingen die ik zelf heb gekocht via een stockfoto website?

U mag deze gebruiken volgens de specifieke licentievoorwaarden die u heeft aangeschaft. Let op de beperkingen, zoals:

  • Maximaal aantal weergaven of reproducties
  • Type gebruik (web, print, reclame, etc.)
  • Exclusiviteit (of gebrek daaraan)
  • Duur van de licentie
  • Attributievereisten

Bewaar altijd uw aankoopbewijs en de licentievoorwaarden.

Is een watermerk voldoende bescherming tegen ongeoorloofd gebruik?

Een watermerk biedt enige praktische bescherming maar geen absolute juridische bescherming. Het maakt het moeilijker voor anderen om uw beelden te gebruiken en het is een visuele herinnering aan het auteursrecht, maar:

  • Moderne software kan watermerken vaak verwijderen
  • Een watermerk verhindert niet dat iemand juridisch gezien inbreuk pleegt
  • Voor maximale bescherming, combineer watermerken met andere maatregelen zoals metadata en registratie

Dan is deze niet vrij te gebruiken. In België, en vrijwel wereldwijd, is auteursrecht automatisch: zodra een werk is gemaakt, is het beschermd. Het ontbreken van een copyright-melding betekent niet dat het werk vrij is. U moet ervan uitgaan dat alle beelden auteursrechtelijk beschermd zijn tenzij expliciet anders vermeld.

9. Wanneer heeft u een auteursrechtadvocaat nodig?

Als gespecialiseerd advocatenkantoor in auteursrecht bieden wij professionele juridische bijstand bij alle kwesties rond beeldgebruik en auteursrecht:

Preventieve juridische ondersteuning:

  • Controle van uw website of publicaties op auteursrechtelijke risico’s
  • Opstellen van op maat gemaakte licentieovereenkomsten voor beeldgebruik
  • Advies over het correct implementeren van attributie en bronvermelding
  • Ontwikkeling van interne richtlijnen voor correct beeldgebruik binnen uw organisatie
  • Due diligence bij overname van content of websites met beeldmateriaal

Bijstand bij problemen:

  • Juridische analyse en advies bij ontvangen ingebrekestellingen
  • Onderhandeling met rechthebbenden of hun vertegenwoordigers
  • Verweer tegen onterechte claims (zoals copyfraud)
  • Bijstand bij rechtszaken rond auteursrechtinbreuken
  • Bemiddeling en schikkingsonderhandelingen

Voor fotografen en creatievelingen:

  • Registratie en bescherming van uw auteursrechten
  • Opstellen van fotografiecontracten en licentieovereenkomsten
  • Handhaving van uw rechten bij ongeautoriseerd gebruik
  • Advies over prijsstelling en gebruiksvoorwaarden
U zoekt juridisch advies over auteursrecht en foto’s? Neem contact op met onze advocaten gespecialiseerd in auteursrecht.

Lees ook onze andere artikelen:

Contact

Vragen? Advies nodig?
Neem contact op met Advocaat Joris Deene.

Telefoon: 09/280.20.68
E-mail: joris.deene@everest-law.be

Topics