Is de Italiaanse AI wet een voorbeeld voor België?

Italië heeft als eerste EU-lidstaat een uitgebreide nationale wet over Artificiële Intelligentie (AI) aangenomen, die verder gaat dan de Europese AI Act. Deze wet, die op 10 oktober 2025 in werking treedt, implementeert de Europese verordening niet – dat is als verordening niet nodig – maar vult deze aan met specifieke regels voor cruciale maatschappelijke domeinen zoals gezondheidszorg, werkgelegenheid en auteursrecht. Het biedt een fascinerende blauwdruk voor hoe andere landen, waaronder België, de praktische en juridische uitdagingen van AI kunnen aanpakken.

De AI Act als fundament, niet als eindpunt

Het is cruciaal om de juridische context correct te begrijpen. De Europese AI Act (Verordening (EU) 2024/1689) is, net als de AVG, een verordening. Dit betekent dat ze rechtstreeks van toepassing is in alle EU-lidstaten. Bedrijven en burgers kunnen de artikelen van de AI Act direct inroepen zonder dat een nationale omzettingswet nodig is.

De AI Act creëert een geharmoniseerd kader voornamelijk gebaseerd op de risico’s die AI-systemen met zich meebrengen. De Italiaanse wet doet iets anders. Ze gebruikt de beperkte ruimte die de AI Act laat voor nationale invulling (bescherming van werknemers, het gebruik van biometrische identificatiesystemen op afstand en het hergebruik van persoonsgegevens voor AI-training) en pakt daarnaast een reeks nieuwe, door AI veroorzaakte, problemen aan die de Europese wetgever (nog) niet heeft geregeld.

De Italiaanse aanpak: pragmatische regels voor een digitale realiteit

De Italiaanse wet is opmerkelijk concreet en pakt de hete hangijzers van vandaag aan. Ze legt een fundament voor een “correct, transparant en verantwoordelijk” gebruik van AI vanuit een “antropocentrisch” perspectief.

Bescherming van het individu: van minderjarigen tot slachtoffers van deepfakes

De wet versterkt de bescherming van de burger op verschillende fronten:

• Minderjarigen: In lijn met de AVG-principes wordt de leeftijdsgrens voor toestemming helder vastgelegd. Voor het verwerken van persoonsgegevens van kinderen jonger dan 14 jaar door AI-diensten is de toestemming van de ouders vereist. Vanaf 14 jaar kan een jongere zelf geldig toestemming geven.
• Strafrechtelijke aanpak van deepfakes: Italië maakt de kwaadwillige verspreiding van door AI gemanipuleerde content (beelden, video’s, stemmen) een specifiek misdrijf. Wie zonder toestemming dergelijke content verspreidt om schade te berokkenen, riskeert een gevangenisstraf van één tot vijf jaar. Dit is een krachtig signaal tegen desinformatie en de aantasting van de persoonlijke integriteit.

Gezondheidszorg: innovatie met duidelijke ethische grenzen

De zorgsector wordt aangeduid als een prioritair domein voor AI-innovatie, maar wordt tegelijkertijd onderworpen aan strikte ethische waarborgen:

• Geen discriminatie: De wet verbiedt expliciet dat AI wordt gebruikt om de toegang tot gezondheidszorg te selecteren of te beperken op basis van discriminerende criteria.
• Menselijke eindbeslissing: AI-systemen in de zorg zijn uitsluitend een ondersteunend hulpmiddel. De uiteindelijke medische beslissing over diagnose, behandeling of therapie blijft te allen tijde voorbehouden aan de arts of zorgprofessional.
• Rechtsgrond voor data: Cruciaal is dat de wet een expliciete wettelijke basis creëert voor het secundair gebruik van gezondheidsgegevens voor de ontwikkeling van AI-modellen. Dit gebeurt onder de noemer van “zwaarwegend openbaar belang”, een uitzondering voorzien in de AVG (art. 9(2)(g)), wat innovatie moet faciliteren binnen een strikt wettelijk kader.

Arbeidsrecht: AI als bondgenoot, niet als controleur

Op de werkvloer moet AI worden ingezet om de arbeidsomstandigheden te verbeteren, de psychofysische integriteit van werknemers te beschermen en de productiviteit te verhogen. De wet benadrukt dat het gebruik van AI nooit in strijd mag zijn met de menselijke waardigheid of de privacy mag schenden. Werkgevers worden expliciet verplicht om werknemers te informeren over het gebruik van AI-systemen.

Vrije beroepen en justitie: de menselijke beslissing blijft heilig

Voor intellectuele beroepen, zoals dat van een advocaat, stelt de wet dat AI enkel mag worden gebruikt voor instrumentele en ondersteunende taken. De kern van de intellectuele prestatie moet menselijk blijven. Bovendien moet de professional zijn cliënt op een heldere en volledige manier informeren over de gebruikte AI-systemen.

Binnen justitie wordt deze lijn doorgetrokken: AI mag worden ingezet voor organisatorische en administratieve ondersteuning, maar elke beslissing over de interpretatie van de wet, de evaluatie van feiten en bewijs en de uiteindelijke uitspraak is altijd voorbehouden aan de magistraat.

👉 Lees ook onze blog over het gebruik door de rechter van AI

Economie en innovatie: strategische keuzes voor de toekomst

De wet is niet enkel beschermend, maar bevat ook een duidelijke economische en industriële strategie:

• Aanbestedingen: Bij de aankoop van AI-systemen moet de overheid voorkeur geven aan oplossingen die data in Italië verwerken en opslaan, en in het bijzonder aan KMO’s. Dit is een duidelijke zet richting technologische soevereiniteit.
• Investeringen: Er wordt tot één miljard euro vrijgemaakt voor investeringen in start-ups en scale-ups in de sectoren van AI, cybersecurity en kwantumcomputing.
• Institutioneel kader: Er worden diverse nieuwe organen opgericht, zoals een Observatorium voor AI op de werkvloer, om de impact te monitoren en een nationale strategie uit te stippelen.

Kennis en creatie: auteursrecht en onderwijs in het AI-tijdperk

Tot slot pakt de wet twee fundamentele culturele en maatschappelijke domeinen aan:

• Auteursrecht: De wet neemt een duidelijk standpunt in over een van de meest bediscussieerde AI-onderwerpen. De Italiaanse auteurswet wordt gewijzigd om te specifiëren dat enkel “menselijke” creaties (“opere dell’ingegno umano”) voor bescherming in aanmerking komen. Werken die volledig autonoom door AI zijn gegenereerd, vallen dus buiten het auteursrecht. Tegelijk wordt bevestigd dat AI-training via tekst- en datamining in principe is toegestaan onder de bestaande wettelijke uitzonderingen
• Onderwijs: De wet verankert de noodzaak van AI-geletterdheid in het onderwijssysteem, met een focus op de ontwikkeling van STEM-competenties (Science, Technology, Engineering, and Mathematics).

Conclusie: een oproep tot actie voor de Belgische wetgever

De Italiaanse AI-wet is een indrukwekkende en pragmatische oefening in moderne wetgeving. Ze toont aan dat er naast het algemene Europese kader een duidelijke noodzaak is voor nationale regels die inspelen op concrete problemen en strategische keuzes maken. Van het strafbaar stellen van deepfakes tot het verhelderen van auteursrecht en het beschermen van de menselijke maat op de werkvloer; Italië levert een doordachte blauwdruk. Voor de Belgische wetgever ligt hier de uitdaging en de opportuniteit om niet af te wachten, maar proactief een coherent nationaal kader te scheppen dat rechtszekerheid biedt aan burgers en bedrijven in het AI-tijdperk.

Voor bedrijven die AI-toepassingen aanbieden op de Europese markt, creëert deze situatie een nieuwe strategische realiteit. Wachten op de deadlines van de AI Act is niet langer voldoende. De opkomst van nationale wetgeving, zoals die in Italië, betekent dat men moet anticiperen op landspecifieke verplichtingen. De meest robuuste aanpak is het hanteren van een “EU-plus”-strategie: een compliancemodel dat de kernvereisten van de AI Act combineert met de strengere of aanvullende regels uit de meest vooruitstrevende nationale wetten. Enkel zo kunnen de risico’s van een gefragmenteerd juridisch landschap en onverwachte handhavingsacties in individuele lidstaten worden beperkt.