Heeft u een kunstwerk gemaakt, een boek geschreven of originele software ontwikkeld? Dan wordt uw werk automatisch beschermd door het auteursrecht. Maar wat betekent dit precies voor u in België? Op deze pagina leggen we in heldere taal uit wat het auteursrecht inhoudt.
Inhoud
- Wat is auteursrecht?
- Wanneer ontstaat auteursrecht?
- Wat wordt beschermd?
- Wat wordt niet beschermd?
- Welke rechten krijgt u?
- Hoe lang duurt auteursrecht?
- Auteursrecht op sociale media en internet
- Verschil met andere intellectuele eigendomsrechten
- Veelgestelde vragen
Wat is auteursrecht?
Het auteursrecht is een wettelijk beschermingssysteem dat automatisch ontstaat wanneer iemand een origineel werk creëert. In het Engels wordt dit “copyright” genoemd (letterlijk: het recht om te kopiëren).
Auteursrecht geeft u als maker van een origineel werk het exclusieve recht om te bepalen:
- Wie uw werk mag kopiëren of reproduceren
- Wie uw werk publiekelijk mag tonen of opvoeren
- Wie uw werk mag aanpassen of bewerken
- Wie uw werk mag verspreiden
In België wordt het auteursrecht geregeld door het Wetboek van Economisch Recht (Boek XI, Titel 5) en is het in lijn met Europese richtlijnen.
Praktisch voorbeeld:
Als u een foto maakt, heeft u als fotograaf het exclusieve recht om te beslissen wie deze foto mag gebruiken, afdrukken of online plaatsen. Zonder uw toestemming mag niemand uw foto gebruiken voor commerciële doeleinden of zelfs delen op sociale media.
Wanneer ontstaat auteursrecht?
Een van de belangrijkste kenmerken van het auteursrecht is dat het automatisch ontstaat bij het creëren van een origineel werk. U hoeft geen aanvraag in te dienen of uw werk te registreren om bescherming te krijgen.
Belangrijk om te weten:
- Geen registratie nodig: Anders dan bij merken of octrooien, hoeft u geen formele aanvraag in te dienen.
- Het ©-symbool is niet verplicht: In België is het plaatsen van het copyright-symbool niet noodzakelijk voor bescherming, maar het kan wel dienen als waarschuwing voor anderen.
- Bewijslast: In geval van een geschil moet u wel kunnen bewijzen dat u de maker bent en wanneer het werk is gemaakt.
Voor bewijsdoeleinden kan het wel handig zijn om een datum van creatie vast te leggen, bijvoorbeeld via een i-depot bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom.
Wat wordt beschermd?
Het auteursrecht beschermt een brede waaier aan originele werken, waaronder:
Geschreven werken
- Boeken en romans
- Artikelen en blogs
- Gedichten
- Songteksten
- Scenario’s
Visuele werken
- Foto’s
- Schilderijen
- Tekeningen
- Sculpturen
- Grafisch ontwerp
Muzikale werken
- Composities
- Liedjes
- Muziekarrangementen
- Opnames
Audiovisuele werken
- Films
- Documentaires
- TV-programma’s
- Video’s
Digitale werken
- Software en apps
- Websites
- Computerspellen
- Databanken
Andere creaties
- Architecturale ontwerpen
- Mode-ontwerpen
- Choreografieën
- Theaterproducties
Let op: Om auteursrechtelijke bescherming te genieten, moet een werk aan twee belangrijke voorwaarden voldoen:
- Het werk moet een concrete vorm hebben – Ideeën alleen worden niet beschermd, maar wel de uitwerking ervan.
- Het werk moet origineel zijn – Het moet gaan om een eigen intellectuele schepping van de auteur, waarin de persoonlijkheid van de maker tot uiting komt.
Wat wordt niet beschermd?
Het auteursrecht beschermt niet alles. De volgende zaken vallen buiten de auteursrechtelijke bescherming:
- Ideeën en concepten – Alleen de concrete uitwerking ervan wordt beschermd, niet het idee zelf.
- Feiten en informatie – Pure feitelijke gegevens zoals historische gebeurtenissen, nieuwsfeiten of wetenschappelijke ontdekkingen zijn niet beschermd.
- Methoden en processen – Een specifieke werkwijze of techniek kan niet worden beschermd door auteursrecht (hiervoor kan soms octrooirecht gelden).
- Officiële overheidsakten – Wetgeving en rechtspraak zijn niet auteursrechtelijk beschermd.
- Titels en korte zinnen – Deze zijn meestal te kort om als origineel werk te worden beschouwd (hoewel titels soms als merk kunnen worden beschermd).
- Stijlen en genres – Een algemene stijl of genre kan niet worden geclaimd (bijvoorbeeld een muziekgenre of kunststijl).
Voorbeeld:
Het idee voor een verhaal over een jonge tovenaar die naar een toverschool gaat, is niet beschermd. De specifieke uitwerking van Harry Potter, met alle details die J.K. Rowling heeft bedacht, is wel beschermd.
Welke rechten krijgt u?
Het Belgische auteursrecht kent twee soorten rechten toe aan de maker:
Vermogensrechten
Dit zijn de economische rechten die u in staat stellen om uw werk commercieel te exploiteren:
- Reproductierecht: Het exclusieve recht om kopieën van uw werk te maken of toe te staan.
- Distributierecht: Het recht om exemplaren van uw werk te verkopen, verhuren of uitlenen.
- Publiek mededelingsrecht: Het recht om uw werk aan het publiek mee te delen of beschikbaar te stellen (bijvoorbeeld via uitzending, streaming of live opvoering).
- Bewerkingsrecht: Het recht om aanpassingen of vertalingen van uw werk toe te staan.
Deze rechten kunt u geheel of gedeeltelijk overdragen of in licentie geven aan anderen.
Morele rechten
Dit zijn persoonlijkheidsrechten die de band tussen u en uw werk beschermen:
- Divulgatierecht: Het recht om te beslissen wanneer en hoe uw werk openbaar wordt gemaakt.
- Vaderschapsrecht: Het recht om als maker van het werk te worden erkend (of om anoniem te blijven).
- Integriteitsrecht: Het recht om zich te verzetten tegen wijzigingen die uw eer of reputatie kunnen schaden.
Belangrijk: Deze morele rechten zijn onvervreemdbaar. U kunt ze niet overdragen, hoewel u in bepaalde omstandigheden wel kunt afzien van de uitoefening ervan.
Auteursrecht is een vorm van vermogensrecht omdat het economische belangen van de maker beschermt en kan worden gewaardeerd in geld. Tegelijk heeft het door de morele rechten ook kenmerken van een persoonlijkheidsrecht.
Hoe lang duurt auteursrecht?
In België (en de Europese Unie) wordt een werk beschermd gedurende het volledig leven van de auteur en tot 70 jaar na zijn dood.
Voor werken met meerdere auteurs begint deze termijn te lopen vanaf het overlijden van de langstlevende auteur.
Voor anonieme werken of werken onder pseudoniem waarvan de auteur niet bekend is, geldt een beschermingstermijn van 70 jaar vanaf de eerste publicatie van het werk.
Wanneer vervalt auteursrecht?
Na de beschermingsperiode van 70 jaar komt het werk in het publiek domein terecht. Dit betekent dat iedereen het werk vrij kan gebruiken zonder toestemming te vragen of vergoedingen te betalen.
Voorbeelden van werken en hun beschermingsstatus:
- De werken van René Magritte (overleden in 1967) zijn nog beschermd tot 2037.
- De muziek van Jacques Brel (overleden in 1978) is beschermd tot 2048.
- De werken van James Ensor (overleden in 1949) zijn in 2020 in het publiek domein gekomen.
Auteursrecht op sociale media en internet
Auteursrecht op sociale media
Wanneer u foto’s, video’s of teksten op sociale media platforms zoals Facebook, Instagram of Twitter plaatst, behoudt u in principe uw auteursrecht. De meeste platforms verkrijgen echter via hun gebruiksvoorwaarden een wereldwijde, niet-exclusieve licentie om uw content te gebruiken. Dit betekent dat, hoewel u de eigenaar blijft, het platform uw content mag gebruiken, aanpassen en zelfs sublicentiëren zonder extra toestemming of vergoeding.
Auteursrecht en het internet
In de digitale omgeving gelden dezelfde auteursrechtelijke principes als offline, maar er zijn wel bijzondere uitdagingen:
- Afbeeldingen zonder auteursrecht: Voor websites en sociale media kunt u gebruik maken van beelden die vrij zijn van auteursrecht of onder een open licentie vallen. Deze vindt u op platforms zoals Unsplash, Pixabay of zoek naar foto’s onder een Creative Commons licentie.
- Hyperlinks: In principe mag u linken naar auteursrechtelijk beschermd materiaal, zolang het materiaal met toestemming van de rechthebbende online staat.
- Embedding: Het insluiten van content van derden (zoals YouTube-video’s of tweets) is meestal toegestaan, mits de oorspronkelijke bron deze functionaliteit toestaat.
Auteursrecht op YouTube
Auteursrecht op YouTube betreft de rechten die makers hebben op hun geüploade video’s. YouTube gebruikt een Content ID-systeem om auteursrechtelijk beschermd materiaal te identificeren. Als u andermans beschermde muziek, video’s of andere content gebruikt zonder toestemming, kan dit leiden tot een auteursrechtclaim, waarbij de originele rechthebbende kan kiezen om uw video te blokkeren, te monetiseren via advertenties of te volgen (tracking). Voor uw eigen creaties heeft u automatisch auteursrecht, maar u kunt extra bescherming krijgen via het YouTube Partner Program.
Verschil met andere intellectuele eigendomsrechten
Het auteursrecht is slechts één vorm van intellectuele eigendomsbescherming. Hier zijn de belangrijkste verschillen met andere vormen:
Type bescherming | Wat beschermt het? | Registratie nodig? | Duur |
---|---|---|---|
Auteursrecht | Originele creaties (literatuur, kunst, muziek, software, etc.) | Nee, ontstaat automatisch | 70 jaar na overlijden auteur |
Merkenrecht | Commerciële tekens die producten/diensten onderscheiden (logo’s, namen) | Ja, registratie vereist | 10 jaar, onbeperkt verlengbaar |
Octrooirecht | Technische uitvindingen | Ja, registratie vereist | Max. 20 jaar |
Modelrecht | Uiterlijk van producten (design) | Ja, registratie vereist | 5 jaar, max. 25 jaar |
Databankproducentenrecht | Substantiële investering in databanken | Nee, ontstaat automatisch | 15 jaar |
Let op: Sommige creaties kunnen door meerdere vormen van intellectuele eigendom worden beschermd. Bijvoorbeeld, een logo kan zowel door auteursrecht als door merkenrecht worden beschermd.
Veelgestelde vragen
Moet ik mijn auteursrecht ergens registreren in België?
Nee, auteursrecht ontstaat automatisch bij de creatie van het werk. Registratie is niet nodig om bescherming te krijgen. Wel kan het voor bewijsdoeleinden handig zijn om de datum van creatie vast te leggen, bijvoorbeeld via een i-depot bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom.
Wat is het nut van het ©-symbool?
In België heeft het copyright-symbool (©) geen wettelijke waarde of vereiste. Het gebruik ervan creëert wel een wettelijk vermoeden dat de persoon wiens naam erbij staat de rechthebbende is. Het plaatsen van dit symbool op uw werk kan dus dienen als waarschuwing aan derden dat het werk auteursrechtelijk beschermd is.
Ben ik altijd de eigenaar van het auteursrecht als ik iets creëer?
In principe wel. In België komt het auteursrecht altijd oorspronkelijk toe aan de natuurlijke persoon die het werk heeft gecreëerd. Rechtspersonen (zoals bedrijven) kunnen geen oorspronkelijke auteur zijn. Echter, in arbeidsrelaties of bij opdrachten kunnen de vermogensrechten (economische rechten) worden overgedragen aan de werkgever of opdrachtgever, mits dit contractueel is vastgelegd.
Mag ik auteursrechtelijk beschermde werken gebruiken voor privédoeleinden?
Ja, er bestaat hiervoor een uitzondering. U mag dan ook kopieën maken van auteursrechtelijk beschermde werken voor privégebruik. Dit geeft u echter niet het recht om die kopieën verder te verspreiden of openbaar te maken.
Wat zijn Creative Commons-licenties?
Creative Commons (CC) licenties zijn standaard licenties waarmee auteurs bepaalde rechten kunnen voorbehouden en andere kunnen vrijgeven. Ze maken het gemakkelijker voor makers om hun werk te delen onder bepaalde voorwaarden. Er zijn verschillende types CC-licenties, van zeer permissief (alleen naamsvermelding vereist) tot restrictief (geen commercieel gebruik en geen bewerkingen toegestaan).
Kan ik auteursrecht krijgen op een vertaling van een bestaand werk?
Ja, een vertaling kan als een origineel werk worden beschouwd en auteursrechtelijk beschermd zijn. Maar u hebt wel toestemming nodig van de oorspronkelijke auteur om het werk te vertalen en te exploiteren, tenzij het originele werk in het publiek domein is.
Wat gebeurt er als iemand mijn auteursrecht schendt?
Als iemand uw auteursrecht schendt, kunt u verschillende stappen ondernemen: een aanmaning sturen, een vordering tot staking instellen (via een procedure zoals in kortgeding), een bodemprocedure starten voor schadevergoeding, of in ernstige gevallen aangifte doen bij de politie (een auteursrechtinbreuk kanook strafbaar). Het is aan te raden om juridisch advies in te winnen bij een gespecialiseerde advocaat.
Wat is het verschil tussen auteursrecht en copyright?
‘Auteursrecht’ en ‘copyright’ verwijzen naar hetzelfde juridische concept, maar komen uit verschillende rechtssystemen. ‘Auteursrecht’ is de term die wordt gebruikt in continentaal-Europese rechtssystemen zoals België, terwijl ‘copyright’ de Angelsaksische term is die vooral in landen als de VS en het VK wordt gebruikt. Het belangrijkste verschil is dat het Europese auteursrecht meer nadruk legt op de morele rechten van de maker, terwijl het Angelsaksische copyright zich meer richt op de economische exploitatie. Vandaar dat ‘authors’ rights’ een betere vertaling voor auteursrecht is dan copyright.
Heeft u specifieke vragen over auteursrecht?
Het auteursrecht is complex en elke situatie is uniek. Onze gespecialiseerde advocaten in auteursrecht staan klaar om u te adviseren over uw specifieke situatie.
Voor een uitgebreidere juridische analyse van het auteursrecht in België, bekijk onze volledige juridische gids over het auteursrecht.