Kan u een klacht bij de GBA indienen om andere doelen te bereiken?

Een klacht indienen bij de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) is een fundamenteel recht voor elke burger die meent dat zijn of haar persoonsgegevens verkeerd worden verwerkt. Maar wat als die klacht eigenlijk dient als een strategisch wapen in een heel ander conflict, zoals een fiscaal geschil? Het Belgische Hof van Cassatie heeft in een arrest van 10 januari 2025 bevestigd dat dit niet zomaar kan. Een AVG-klacht indienen met als hoofddoel informatie te verzamelen voor een ander geschil (een ‘fishing expedition’) kan worden beschouwd als rechtsmisbruik.

De feiten van de zaak

De zaak draaide om een boekhoudster die in Luxemburg woonde. De Belgische belastingdienst (FOD Financiën) had haar in verschillende fiscale dossiers van derden vermeld als “stroman” . De boekhoudster was het hier niet mee eens en stapte naar de FOD Financiën met een beroep op de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG/GDPR). Ze vroeg om inzage, rectificatie (correctie) en wissing van de gegevens die haar als stroman bestempelden.

De FOD Financiën weigerde grotendeels, waarna de boekhoudster een klacht indiende bij de GBA. De GBA gaf de boekhoudster gelijk en oordeelde in een beslissing van 4 juni 2021 (nr. 66/2021) dat de FOD Financiën de AVG had geschonden. Ze legde de belastingdienst een berisping op en beval de gegevens aan te passen .

De beslissing: van het Marktenhof tot Cassatie

De FOD Financiën liet het hier niet bij en trok naar het Marktenhof (een gespecialiseerde afdeling van het hof van beroep te Brussel) om de beslissing van de GBA aan te vechten.

Het oordeel van het Marktenhof

De FOD Financiën gooide een cruciaal argument op tafel: rechtsmisbruik. Volgens de belastingdienst was het de klaagster helemaal niet te doen om de bescherming van haar persoonsgegevens. Haar klacht was een “fishing expedition”: een poging om via de AVG informatie te verzamelen over haar eigen fiscale dossier en om mogelijk belastende gegevens te laten verdwijnen.

Het Marktenhof volgde deze redenering. Het stelde vast dat de klacht inderdaad werd gebruikt voor een ander doel dan waarvoor het het klachtrecht in het kader van de AVG is bedoeld. Het Hof oordeelde dat de GBA zelf ook in de fout was gegaan door het zorgvuldigheidsbeginsel te schenden: de GBA had, gezien de duidelijke fiscale context, zélf moeten onderzoeken of de klacht niet oneigenlijk werd gebruikt . Het Marktenhof vernietigde daarom in een arrest van 1 december 2021 de beslissing van de GBA.

Het finale arrest van het Hof van Cassatie

De GBA was het op haar beurt oneens met het Marktenhof en stapte naar het Hof van Cassatie, het hoogste rechtscollege van het land. De GBA had twee belangrijke argumenten:

1. Het absolute recht op een klacht: De GBA stelde dat artikel 77.1 van de AVG een objectief recht is. Iedereen die meent dat zijn rechten geschonden zijn, mag klacht indienen. De achterliggende motieven of intenties van de klager zijn irrelevant. Het toepassen van het Belgische concept ‘rechtsmisbruik’ zou afbreuk doen aan dit Europese recht.
2. De zorgvuldigheidsplicht: De GBA stelde dat van haar niet verwacht kan worden dat zij “ambtshalve” (op eigen initiatief) en systematisch de verborgen motieven van een klager onderzoekt, zeker niet als de tegenpartij (de FOD Financiën) dat argument zélf niet had aangehaald tijdens de procedure bij de GBA.

Het Hof van Cassatie verwierp de argumenten van de GBA in zijn arrest van 10 januari 2025:

• Over het rechtsmisbruik (Argument 1): Het Hof was zeer duidelijk. Een recht dat voortvloeit uit het EU-recht (zoals het AVG-klachtrecht) kan wel degelijk onderworpen worden aan het nationaalrechtelijk verbod op rechtsmisbruik. Dit mag, zolang de volle werking en eenvormige toepassing van het EU-recht maar niet in gevaar komen. Het idee van de GBA dat motieven er niet toe doen, werd verworpen.
• Over de zorgvuldigheidsplicht (Argument 2): Het Hof verklaarde dit deel van de voorziening niet ontvankelijk bij gebrek aan belang. Dit is een juridisch-technische reden. Het Hof stelde vast dat het Marktenhof zijn beslissing (dat er sprake was van een ‘fishing expedition’) óók had gebaseerd op de concrete feiten uit het dossier, zoals de klachtbrief zelf. De GBA had deze feitelijke redenering van het Marktenhof niet bekritiseerd in haar cassatievoorziening. Omdat deze vaststellingen op zich al voldoende waren om het oordeel van het Marktenhof te dragen, had een discussie over de zorgvuldigheidsplicht van de GBA geen zin meer.

Het eindresultaat is dat de cassatievoorziening werd verworpen en de beslissing van het Marktenhof overeind bleef: de AVG-klacht werd terecht beschouwd als rechtsmisbruik.

Juridische analyse en duiding

Dit arrest bevestigt dat het klachtrecht onder de AVG geen absoluut, onbegrensd recht is. Het wordt ingekaderd door het algemene rechtsbeginsel van het verbod op rechtsmisbruik, dat stelt dat men een recht niet mag uitoefenen op een wijze die “kennelijk de grenzen te buiten gaat van de normale uitoefening van dat recht door een voorzichtig en bezorgd persoon”.

De kern van het arrest is dat het doel van de klacht ertoe doet. Het aanwenden van een rechtsmiddel (een AVG-klacht) voor een ander doel dan waarvoor het is ingesteld (namelijk gegevensbescherming), kan misbruik uitmaken.

Hoewel het Hof van Cassatie zich niet expliciet uitsprak over de zorgvuldigheidsplicht van de GBA (omdat dat deel van de cassatievoorziening niet-ontvankelijk was), zijn de implicaties duidelijk. Deze uitspraak dwingt de GBA om alerter te zijn. Wanneer er concrete aanwijzingen zijn dat een klacht strategisch wordt ingezet, verplicht het zorgvuldigheidsbeginsel de GBA wellicht om de finaliteit (het werkelijke doel) van de klacht actief te onderzoeken. Een louter formele controle volstaat niet langer.

Wat dit concreet betekent

Deze uitspraak heeft belangrijke praktische gevolgen voor iedereen die met de AVG in aanraking komt.

Voor burgers en klagers

Uw motief telt. Als u een AVG-klacht indient, moet uw hoofddoel de bescherming van uw persoonsgegevens zijn. Gebruikt u de klacht primair als hefboom in een ontslagprocedure, als drukkingsmiddel bij een burenruzie, of als ‘fishing expedition’ in een fiscaal geschil? Dan loopt u het risico dat uw klacht wordt afgewezen wegens rechtsmisbruik.

Voor ondernemingen en overheden (de verweerders)

Dit arrest geeft u een belangrijk verweermiddel. Wanneer u een AVG-klacht ontvangt die overduidelijk strategisch is en kadert in een ander conflict, kunt (en moet) u het argument van rechtsmisbruik opwerpen. U moet dit wel meteen doen in uw verweer bij de GBA en uw stelling concreet onderbouwen met bewijzen (bv. de timing van de klacht, e-mailverkeer dat het ware doel aantoont, etc.).

Voor de GBA

De GBA wordt aangemaand tot een kritischere blik. Ze kan klachten die ‘strategisch’ lijken niet langer louter formeel beoordelen. Bij concrete aanwijzingen van oneigenlijk gebruik zal de GBA het doel van de klacht moeten onderzoeken als onderdeel van haar zorgvuldigheidsplicht.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Wat is rechtsmisbruik in België?
Rechtsmisbruik is een algemeen rechtsbeginsel dat stelt dat u een recht niet mag uitoefenen op een manier die kennelijk de grenzen overschrijdt van hoe een normaal, voorzichtig persoon dat recht zou uitoefenen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer u een recht uitoefent met als enige bedoeling een ander te schaden, of wanneer u een recht gebruikt voor een heel ander doel dan waarvoor het bedoeld is.

Kan ik nog een AVG-klacht indienen tijdens een ontslagprocedure?
Ja, dat kan. Het is niet omdat er een ander conflict loopt (zoals een ontslag) dat u uw AVG-rechten verliest. De voorwaarde is wel dat uw klacht daadwerkelijk gaat over een schending van uw persoonsgegevens (bv. onterecht cameratoezicht, het delen van uw gegevens zonder toestemming). Als de klacht echter enkel dient als drukkingsmiddel om een hogere ontslagvergoeding te krijgen, kan uw werkgever rechtsmisbruik inroepen.

Wat is een ‘fishing expedition’ in deze context?
Een ‘fishing expedition’ is een Engelse term voor een poging om op een brede, ongerichte manier naar informatie te ‘vissen’. In deze zaak betekende het dat de klaagster de AVG-procedure niet gebruikte om haar persoonsgegevens te beschermen, maar als een hengel om te ‘vissen’ naar informatie in fiscale dossiers, in de hoop iets bruikbaars te vinden voor haar eigen fiscale situatie.

Conclusie

Het arrest van het Hof van Cassatie van 10 januari 2025 is een duidelijke waarschuwing: de AVG is een schild voor de bescherming van persoonsgegevens, geen zwaard voor andere gevechten. Zowel klagers als verweerders moeten zich bewust zijn dat de intentie achter een klacht ertoe doet. De Belgische rechtscolleges hebben bevestigd dat ze niet zullen aarzelen om oneigenlijk gebruik van het klachtrecht te bestraffen als rechtsmisbruik.